Hempensermeerpolder

Ten zuiden van de Wâldwei en de wijk Zuiderburen ligt de Hempensermeerpolder. Dit artikel gaat over de geschiedenis van deze bijzondere polder en de functie van de Hempenserpoldermolen. De polder heeft in 2018 de status van Gemeentelijk Monument gekregen.

Historische waarde

De droogmaking van het Hempensermeer was één van de laatste inpolderingen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795). In 1773 ontving het toenmalig provinciaal bestuur een eerste verzoek tot het droogmalen van het meer. De volgende aanvraag tot de inpoldering werd gedaan in 1779 . Uiteindelijk is in opdracht en voor risico van vier kooplieden uit Makkum in 1784 een dijk en een ringvaart om het meer aangelegd. Aan de noordzijde van het meer werd een molen geplaatst die het 90 hectare grote meer droog moest malen. In het voorjaar van 1785 was dit werk geklaard en kon het land met greppels en sloten in regelmatige stukken van zes pondematen (ongeveer 2,2 ha) worden verdeeld.

Deze unieke indeling is tot op de dag van vandaag in tact gebleven. De slappe bodem was aanvankelijk niet geschikt voor vee en in 1785 zaaide men er dan ook koolzaad. In 1788 is aan de noordkant van de Hempensermeerpolder de eerste boerderij gebouwd. Later kwamen daar nog twee bij, één aan de oostkant en één aan de zuidkant van de polder. De polder werd in die tijd uitsluitend voor de veeteelt gebruikt en daar is later geen verandering in gekomen.

De polder kwam door een ruilverkaveling in 1982 in het bezit van Staatsbosbeheer (SBB). Twee boerderijen werden afgebroken, de noordelijke boerderij werd later restaurant: ‘Gasterij De Waldwei’.

Natuurlijke waarde

Nadat Staatsbosbeheer de Hempensermeerpolder in bezit had gekregen werd het beheer gericht op het behoud en de ontwikkeling van vochtig, kleurrijk grasland met een bijzondere weidevogelbetekenis. Het waterpeil werd in de winter verhoogd , er ontstond weer verschil tussen de hogere en lagere delen van de polder (met klei op veen bodem), het mestgebruik werd aangepast en er mag nu niet voor 1 juli worden gemaaid. Het agrarisch gebruik (o.a. hooiwinning en begrazing door koeien en schapen) wordt door SBB verpacht.

Het vooral op de weidevogels gerichte beheer heeft succes. De Hempensermeerpolder heeft de kwalificatie ‘zeer goed weidevogelgebied’.  Vooral het aantal broedende Grutto's is groot, maar ook de dichtheid van de Watersnip, de Tureluur en de Kievit is uitstekend. Buiten de broedtijd is de Hempensermeerpolder belangrijk als foerageer- en overwinteringsgebied: Kolganzen, Smienten, Wintertalingen, Watersnippen en Kieviten kunnen er vaak in grote getale worden aangetroffen. Door het veranderende beheer verandert ook de flora in positieve richting. Zeer opvallend is de ontwikkeling van zilte vegetatie langs de greppels. Dit wijst op aanvoer van brak water uit de zandlaag onder de klei-op-veen-laag. De diepe polder vertoont in het voorjaar en zomer een afwisselend kleurenpalet van bloeiende Paardenbloemen, Pinksterbloemen, Veldzuring, Boterbloemen en grassen.

Himpenserpoldermole

Aan de noordrand van de polder staat op de ringvaartdijk een markante, met riet beklede, monnikmolen uit 1863. Met een gevlucht van 24 meter is deze molen de grootste in zijn soort in Friesland.

De Hempenserpoldermolen is een maalvaardige grondzeiler. Een grondzeiler is een windmolen die vanaf de grond wordt bediend door de molenaar. Door de gedrongen bouw scheren de draaiende wieken over het erf rondom de molen. De molen was vroeger voorzien van zelfzwichting. Dit betekende dat de windmolen was voorzien van kantelbare kleppen die via een ingenieus overbrengingssysteem, met een zwichtstang, automatisch hun stand aanpassen aan de kracht van de wind.

De molen is in 1863 gebouwd voor de bemaling van de in 1784 drooggelegde Hempensermeer. In 1955 verloor de molen zijn functie, waarna het polderbestuur de molen ‘op afbraak’ te koop aanbood. Omdat dit in strijd was met de molenverordening, kreeg het bestuur daarvoor echter van de provincie Friesland geen toestemming. Gedeputeerde Staten adviseerde de gemeente de molen over te nemen. Dat gebeurde in 1959, toen de molen voor twee gulden aan de gemeente werd verkocht, op voorwaarde dat de in 1953 voor de aandrijving van de vijzel in de molen geplaatste dieselmotor niet zou worden verwijderd.

In 1985 brandde de naast de molen gelegen molenaarswoning af. Een jaar later werd de dieselmotor toch vervangen door een elektromotor, waarmee sindsdien gecombineerd kan worden gemalen. Sinds 2010 is Monumentenstichting Boarnsterhim eigenaar en beheerder van de molen.

Bezichtiging

Als de Hempenserpoldermolen draait, en dat is zeer regelmatig, dan is de molen ook te bezichtigen, bijvoorbeeld tijdens de monument- en molendagen. Of als één van de twee molenaars aanwezig is op de molen. Het pad langs de westelijke ringdijk is buiten het broedseizoen geopend en is zeer de moeite waard. Gasterij De Waldwei is het hele jaar van woensdag tot en met zondag geopend. Binnenkort is het restaurant ook per boot bereikbaar.